Jeden z naszych współpracowników pracuje nad „Encyklopedia Góra św. Anny i okolice“. W tym dziele zawarta bedzie historia, kultura, język, obyczaje, wiara, wszak Góra św. Anny to religijne centrum Górnego Śląska. Użyczył nam fragment 10 stronicowy litery A. Prosimy zajrzeć do niej i przekazac swoje ewentualne poprawki, wątpliwości czy ulepszenia.
A bali toć, potwierdzenie. Np. "A bali toć, joł była u farołrza"
A bap, określenie słowa - nie. Np. "idziesz na kerhof? Abap, idam do Krampy".
Abba, wg. Nowego Testamentu słowo Ojcze, którym Jezus zwracał się do Boga, używane również w modlitwach pierwszych chrześcijan, i w czasie modlitwy Papieża ® Jana Pawła II na Górze św. Anny
Abcalong, abzalung, określenie z niemieckiego (die Abzahlung) - spłata. Np. "ile to musisz abcalungu za to koło lajstnąć".
Abcybilder, kolorowe rysunki na papierze, które można przez nawilżanie odbijać na inny papier. Np. "Ty mołsz abcybilder na hefcie".
Abdankować, (niem) zrzec się lub zrezygnować z czegoś ®abdykacja
Abdykacja, (łac) dobrowolne lub przymusowe zrzeczenie się przez panującego władzy. Papież Benedykt XVI (J. Ratzinger) 11 lutego 2013 r. podjął decyzję o ustąpieniu ze stanowiska co czyni go pierwszym papieżem opuszczającym urząd od czasów rezygnacji Grzegorza XII w 1415 r.(który postąpił tak w celu zakończenia Wielkiej schizmy zachodniej) i pierwszym od ® renuntiatio ®Celestyna V w 1294 r., który ustąpił bez nacisków z zewnątrz. Decyzja Benedykta była zaskoczeniem, ponieważ współcześnie papieże piastowali urząd aż do śmierci. Benedykt poinformował, że powodem decyzji jest podupadające zdrowie i brak sił. (® Ratzinger w Choruli; ® Ratzinger na Górze św. Anny; ® Ratzinger i A. Nossol)
Abfal, określenie z niemieckiego (der Abfall) - odpad. Np. "wyciep ten abfal na hasiok".
Abflusruła, (niem das Abflussror) - rura kanalizacyjna. Np. "Pynkła u nołs abflusruła i zamarasiło całoł kuchnia".
Abgerierta, określenie śląskie - babka piaskowa. Np. "dej mi skosztować tej twojej abgerierty".
Abkilung, określenie śląskie z niemieckiego (das Abkühlen) - ochłodzić się. Np, "teraz jest tak gorko, iże potrzebujam trocha abkilungu".
Abkracer, określenie śląskie z niemieckiego (der Abkratzer) - wycieraczka. Np. "kup mi w geszefcie nowy abkracer".
Ablaga, (niem die Ablage), 1. miejsce składowania różnych materiałów 2. Przymocowana so kosiarki drabinka, która zgarnia pokos. Np. "Joł mom moje książki na abladze".
Ablas, określenie śląskie z łacińskiego i niemieckiego, jest przeniesione z rzymsko-katolickiej teologii - odpust.
Ablejger, określenie śląskie z niemieckiego (der Ableger) dla - pęd rośliny do zasadzenia, np . "dej mi ablejger z twojej mirty".
Abo, określenie śląskie - albo.Np. "joł jada w niedziela do Kandrzina abo do Łaband".
Aborygen, ludność pierwotna; rdzenny mieszkaniec jakiegoś kraju; ®autochton, tubylec.
Abraham, świętowane na Śląsku piędziesiąciolecie urodzin. Np. "joł łonskiego roku fajrowoł abrahama i my se richtig popili".
Abrajskalender, określenie śląskie z niemieckiego (der Abreiskalender) - kalendarz do zrywania. Np. "Matylda, czy już kupiłaś abrejskalender na tyn rok?".
Abrechnung, określenie śląskie z niemieckiego (die Abrechnung) - rozliczenie. Np " skończ już ten abrechnung".
Abrichta, określenie śląskie z niemieckiego (abrichten) - maszyna, wyrówniarka do drewna. Np. "ta deska możesz mi na abrichcie wyrównać".
Absaga, określenie śląskie z niemieckiego (die Absage) - odmowa. Np "zaś żeś dostoł absaga na pas "
Absender, określenie z niemieckiego (der Absender) - nadawca. Np. "napisz mi twój obsender na kuwercie"
Absichtlich, określenie z niemieckiego (absichtlich) - umyślnie. Np. "joł to zrobiół absichtlich".
Absolucja, absolucja zbiorowa, rozgrzeszenie, którego udziela kapłan, w razie potrzeby kilku osobom naraz, kiedy te są w niebezpieczeństwie śmierci lub gdy liczba wiernych uniemożliwia im spowiedź indywidualną. Otrzymujący muszą, kiedy tylko będzie możliwość wyznać grzechy ciężkie przed kapłanem, mimo że już były odpuszczone. W Kościele Starokatolickim Mariawitów nie ma spowiedzi indywidualnej, jest absolucja.
Absznyt, absznit, (niem. der Abschnitt) - część całości. Np. "Mie podoboł się tyn absznyt Odry łod Krapkowic do Zdzieszowic".
Aby, określenie słowa - choć. Np. "dej mi aby kąsek kołocza", "aby kupić coś w geszefcie to musisz miecć piyniądze"..
Abzac, Absac, kromflek określenie z niemieckiego (der Absatz) - obcas. Np "ale mołsz zdeptany abzac (kromflek)".
Achim, skrót imienia Joachim (hebrajskie) Wywodzi się od słowa oznaczającego „Bóg pocieszy, pokrzepi”, "On to załatwi". Sam Joachim nie potrzebuje pocieszenia, jest bowiem silną osobowością. To typ przywódcy.
Achta, określenie z niemieckiego (acht) - ósemka koła, lub splot warkocza na glowie w ksztalcie ósemki. Np, "ale żeś zrobiół achta z twojego kółka".
Achtla, achtelka, określenie śląskie z niemieckiego (die Achtel), oznacza 1/8 litra. Najczęściej określa się w ten sposób zamawiane w restauracji wino ("dejcie mi achtla wina") ale również przy zakupie w sklepie (kiedy jeszcze towar nie był pakowany tylko nalewany) śmietany, oliwy, wódki, proszono o achtla ("proszam achtla śmietonki"), lub małą butelkę - ćwiartkę.
Achtlik, określenie z niemieckiego (die Achtel) - beczółka 25 litrowa (kulej tyn achtłlik do piwnicy)
Adalbert, imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słów oznaczających adal (ród szlachecki) i beraht (jasny, błyszczący) co oznaczało "pochodzącego ze szlachetnego rodu". W tekstach łacińskich i zachodnio-europejskich ® Wojciech święty, jeden z głównych patronów kościoła katolickiego i Polski, patron Opola, był w Opolu na Górce 984 r., znany jest jako A. Imię to nadane zostało jako drugie przy chrzcie.
Adamiuk Antoni biskup, ur. w 1913 w Old Forge w Pensylwanii, ukończył gimazium w Tarnopolu, studia filozoficzne i teologiczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, święcenia kapłańskie w 1919 r. Pierwsza parafia, jako wikary w Busku. Pod koniec II wojny światowej przebywał w diecezji tarnowskiej, a od 1945 na Śląsku Opolskim. Najpierw jako katecheta szkół w Głubczycach, duszpasterz i dziekan dekanatu głubczyckiego. W 1957 zostaje diecezjalnym wizytatorem nauki religii, rok później profesorem pedagogiki i katehetyki w Opolskim Seminarium Duchownym. Pełnił urząd kanclerza Kurii Biskupiej. W 1970 r. Paweł VI podnosi go do godności biskupiej. 18 czerwca 1999 r. świętuje w katedrze opolskiej 60-lecie kapłaństwa. (NTO 18 VI 99) zmarł 25 stycznia 2000. Posiadał amerykańskie obywatelstwo. Pochowany na cmentarzu przy klasztorze na Górze św. Anny, gdzie bywał i odprawiał msze.
Adamowic Paweł ur. w XV w. w Krapkowicach, dzwonnik z Otmętu, kopista gloss polskich w XV wiecznych rękopisach.
Administracja Apostolska Śląska Opolskiego, ustanowiona została 1 września 1945 r. przez Kard. Prymasa ®Hlond August, kierował nią ks. Administrator Bolesław® Kominek w czasie od 15 VIII 1945 - 26 I 1951. Usunięty przez partię i rząd z Opola. Następcą był od 1 II 1951 - 15 XII 1956 r. ks. inf. Emil ® Kobierzycki. W 1972 r. utworzono ® Diecezję Opolską. W której pierwszym biskupem był Franciszek ®Jop
Administracyjno-państwowa, od 1280 do 1327 przez 47 lat należała okolica Góry św. Anny do Polski (książę Bolko I Opolski uznał się lennikiem Czech, oficjalne zrzeczenie się Śląska przez ®Kazimierza Wielkiego nastąpiło w 1339 r. Od 1327 do 1469 przez 142 lata do Czech, od 1469 -1490 przez 21 lat do Czech pod rządami króla węgierskiego Matthias (Mateusz) ® Corvinus (Korwin), od 1490 do 1526 przez 36 lat do Czech - razem 199 lat do Czech; od 1526 do 1742 przez 216 lat do Austrii; od 1742 do 1945 do Prus i Niemiec przez 203 lata; od 1945 do Polski. Od roku 1327 okolice Góry św. Anny należały ® Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.
Adolf Hitler Kanal, niemiecka nazwa ® Kanału Gliwickiego, został otwarty 9 grudnia 1939 przez Rudolfa Hess. Był cudem techniki w skali Europy. Szybki i tani transport towarów i surowców, szczególnie w tak uprzemysłowionym obszarze, jaki był i ciągle jest Śląsk, zawsze był ważny. Transport wodny należy do najtańszych, a jednocześnie najbardziej niezawodnych. W XVIII w. wybudowano ® Kanał Kłodnicki, który po czasie okazał się niewystarczający. Jego relikty istnieją do dziś. Nazywany był również ® Oberschlesicher Kanal (Kanał Górnośląski). Budowa ruszyła w 1935 r. w jej trakcie wyburzono około 60 domów. Kanał Gliwicki zaczyna się w porcie w Gliwicach-Łabędach, a kończy w Kędzierzynie-Koźlu. Posiada 6 śluz wodnych, z tego dwie wyrównujące różnicę poziomów. Budową kierował Artur Albrecht. Długość kanału wynosi 40,60 km, maksymalna głębokość 3,50 m, różnica poziomów 43.60 m.
W chwili obecnej kanał jest nieużywany, trwa jego modernizacja i projektuje się połączenie z kanałem Odra-Dunaj. (Niezłomni.com)
Adolf Hytrek, ® Hytrek Adolf
Adoracja, oddawanie czci, uwielbienie. W ramach teologii oznacza adorację składaną Bogu czy Jezusowi Chrystusowi w postaci wystawionej komunii w monstrancji na głównym ołtarzu. Najczęściej o adoracji Chrystusa mówią ewangelie. Np. Ewangelia św. Jana (4.20-24) przedstawia rozmowę Jezusa z samarytanką „prawdziwi czciciele będą oddawali cześć ojcu w Duchu i prawdzie". Nie można i nie powinno się adorować świętych, obrazów i przedmiotów. W poszczególnych kościołach adoracje odbywają sią w różne dni n.p. w Żyrowie całodzienna adoracja święta odbywa się 13.01, w Jasionie 40 godzina adoracja.
Adoracyjo, śląskie określenie ® adoracja.
Adwent, okres postu, modlitw i powagi, bez zabaw; ma przygotować wiernych na uroczystość narodzin Chrystusa. A jest nie tylko czasem pokuty, ile raczej czasem pobożnego i radosnego oczekiwania. Rozpoczyna się cztery niedziele przed Bożym Narodzeniem. Należy odmawiać sobie smakołyków. Wg. wierzeń - co się w pierwszą niedzielę adwentu śni, to się spełni. W pierwszą niedzielę A. wiesza się u sufitu ® adwentowy wieniec. Adwent był zawsze okresem wzmożonej pokuty i modlitw, choć w ostatnim czasie widać tendencję odstępowania od tego.
W wierzeniach ludowych, na wsi obserwuje się pogodę i prognozuje, jaka ona będzie w nowym roku: „kiedy w gody mróz zaczyna, na Wielkanoc chlapanina”, „Barbórka po lodzie, Alleluja po wodzie”, „Zielone Boże Narodzenie, Wielkanoc biała, to z pola pociecha mała”. Obserwuje się też 12 tajemniczych dni i nocy od świętej Łucji (13 grudnia) do „Wilije”. Wierzono, że takie będą miesiące przyszłego roku, jakie są te wróżebne dni. Nasze starki i ołmy opowiadały, że właśnie w A. „lołtają świecniki po polach i miedzach”. Miały to być dusze tych zmarłych, które kiedyś za życia przyorywali sąsiedzką miedzę z chęci powiększenia swego pola.
Adwentowy kalendarz, używany przed wojną na Śląsku a i teraz w niektórych rodzinach. Jest to kalendarz z kartonu, listewek lub tkaniny, posiadający zagłębienia zamknięte oknem lub drzwiami, za którymi znajdują się czekoladki lub cukierki. Każdy kolejny dzień oznaczony jest datą i tylko w tym dniu można takie drzwi otworzyć i wyjąć zawartość. Pierwszy raz drukowano a.k. w 1908 r. Wymyślił go Gerhard Lange, który później założył drukarnię w München (Monachium). Dawniej w każdym zagłębieniu krył się religijny obrazek.
Adwentowy wieniec® wieniec adwentowy.
Adwynt, śląskie określenie adwentu. Np, "w adwynt to joł nie jam mięsa"
A dzisz, wyrażenie potwierdzające. Np. "A dzisz, joł miała recht".
Afa, określenie z niemieckiego (der Affe) - małpa. Np, "ty mołsz gamba jak afa"
Agac, określenie z niemieckiego - (Akazie, Akazienbaum) drzewa akacjowego (łac. Acacia Mill.). Np. "ale ten agac wonioł".
Agacowoł droga, to odcinek pomiędzy skrzyżowaniem Oleszka i Jasiona do Żyrowy a skrzyżowaniem drogi z® Polarnią w kierunku boiska i szkoły. Na drodze tej rosną tylko akacje, stąd ta nazwa. Nazywana także ®Droga dworska.
Agacowoł górka: lasek akacjowy na górce za cmentarzem przy polnej drodze do Rozwadzy. Zimą zjeżdża się tu na nartach, latem skakano do piaskownicy, która w międzyczasie zarosła. Była hierarchia zjazdów na nartach, najpierw z ®Gachowej górki, przy lepszych umiejętnościach z ® Szulwicowej górki, póżniej z Ag, w końcu z.Buczyny.
Agapa, w czasach pierwszych chrześcijan wspólny posiłek, braterska uczta sprawowana w czasie Eucharystii
Agnys, greckie imię żeńskie, oznacza "ta niewinna, czysta" - Agnieszka
Agrest, (Ribes uva-crispa L.) śląska nazwa - wieprzki.
Agaty św, (5.02) w różnych miejscowościach święci się chleb, sól i wodę, które chronią przed pożarem domu i zabudowań. Poświęcony chleb zabiera się w podróż, by jej przebieg był szczęśliwy. W niektórych miejscowościach zwyczaj święcenia po II wojnie zaginął.
Ajdeksa, śląskie określenie z niemieckiego (die Eidechse) - jaszczurka. Np. "Ale tu się skludziła ajdeksa".
A jyno, a ino, słowo potwierdzające coś. Np. "Berbla ino tancowała z Paulkiem".
Ajerkoniak, śląskie określenie z niemieckiego (der Eierkoniak) - alkocholu z mieszanego z jajkiem, lub jajkiem i śmietaną. Ajerkoniak często mieszano ze spirytusem.
Ajerkuchyn, śląskie określenie z niemieckiego (der Eierkuchen) - ciasta zrobionego z mąki, jajka i wody, na wzór naleśnika; upieczonego, ale nie składanego lub rolowanego z nadzieniem. A podawany jest prosto z patelni lub blachy, posypywany cukrem pudrem lub smarowany masłem lub serem.
Ajmer, Ajmerek śląskie określenie z niemieckiego (der Eimer) - wiadro, wiaderko. Np. "dej mi ten ajmer".
Ajnbryna, śląskie określenie - zasmażki. Np. "jakoł to dzisiok robisz ajnbryna do zupy".
Ajnfachowy, śląskie określenie z niemieckiego (einfach) - zwyczajny. Np. "Ten kołołcz jest ainfachowy".
Ajnfart, śląskie określenie z niemieckiego (die Einfahrt) - wjazd. Np. "Zostow mi ten ajnfart łotwarty".
Ajnlauf, śląskie określenie z niemieckiego (der Einlauf) - zupy zatrzepanej. Np. "Jaki ajnlauf dzisiok robisz na mitag?"
Ajntopf, śląskie określenie z niemieckiego (der Eintopf) - zupy jako jedyne obiadowe danie. W zupie takiej w zależności od możliwości domu, znajdują się jarzyny, ziemniaki, mięso, kiełbasa. Np "dzisiej eich uwarzyła ajntopf".
Ajntrit, śląskie określenie z niemieckiego (der Eintritt) - wstęp. Np."Joł nie muszam płacić ajntritu".
Ajsenban, określenie śląskie z niemieckiego (die Eisenbahn) - kolej. Np. "kole nołs przejeżdżoł ajsenban".
A jużci, przypuszczenie, potwierdzenie. Np. "A jużci, poszoł do Grejtki".
Ajzenzejga, śląskie określnie z niemieckiego (die Eisensäge) - piłka do cięcia metali. Np "dej mi ta ajzenzejga".
Akademijol, śląskie określenie z niemieckiego (die Akademie) - akademia. Np. "wczora mieli my w szkole akdemijol".
Akolita, mężczyzna pomagający diakonowi lub kapłanowi w posłudze sprawowania eucharystii w Kościele rzym-kat. Do jego funkcji należy rozdzielanie komunii św., oraz wystawianie Najśw. Sakramentu, bez udzielania błogosławieństwa
„Akord”, Zespół Akordeonistów z Gogolina.
Aktentasza, śląskie określenie z niemieckiego (die Aktentasche) - torba aktówka. Np. "dej mi moja aktentasza".
Alejou, śląskie określenie z niemieckiego (die Allee) - aleja. Np. "u nołs jest piyknoł kasztanowoł alejoł".
Albert
Albrecht Artur, architekt, budowniczy ® Adolf Hitler Kanal
Alder Kurt ur.10 VIII 1902 w Königshütte (Królewska Huta) zm. 20 VI 1958 Köln (Kolonia) chemik, W 1922 r. uciekł wraz z rodziną z polskiego już wówczas śląska z powodu prześladowań do Kiel, gdzie rozpoczął studia. Studiowa takżwe w Berlinie. W 1928 ogłosił pierwsze prace z syntez dienowych. Od 1940 prof. na Uniw. w Köln. W roku 1950 otrzymał nagrodę Nobla z chemii. W dowód zasług nazwano jeden z kraterów na księżycu w 1979 r. "Alder-Krater", a największa sala w instytucie chemicznym Uniw. Köln nazwana została jego imieniem. Ulicę w Köln gdzie mieszkał, nazwano jego nazwiskiem. Pielgrzymował na Górę św. Anny.
Aleja Jana Pawła II w Kędzierzynie Koźlu, była piewszą ulicą o tej nazwie na Śl. Opolskim. Nazwa zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1998 r.
Aleksego pamiętnik, jest IV częścią, wiersz 302-387, z poematu® "Góra Chełmska" Norberta Bończyka.
Aleksy, brat kościelny, pustelnik na Górze Św. Anny, jest główną ale fikcyjną postacią w poemacie ® Góra Chełmska.
Alfabejt, śląskie określenie - alfabetu.
Alfons, imię męskie z języka staroniemieckiego, wywodzi się od słowa oznaczającego „rwący się do walki". To osoba praktyczna i uporządkowana.
Alfons Nossol, ® Nossol Alfons
Alfred, imię męskie pochodzi z języka staroniemieckiego i oznacza "die Elfe und der Ratgeber". Po II wojnie światowej władze polskie, zgodnie z przepisami polonizacyjnymi, samowolnie zmieniały lub zmuszały do zmiany na polskie imię Jerzy. Najczęśiej zmieniano nazwiska mieszkańcom gminy Góra św. Anny
Alkantarzyści lub Reformaci (Dyskalceaci, Ordo Fratrum, Minorum Discalceatum), zakon w kościele katolickim, utrzymujący żywe pragnienie surowszej dyscypliny. Odłam franciszkanów powstały w XVI w., stawiający sobie za cel przestrzeganie ubóstwa oraz prowadzenie misji i rekolekcji parafialnych. Opierali się na dziele św. Piotra z Alkantary i stąd ich nazwa. W lutym 1852 r. przybyli na Górę św. Anny z Saksonii (Sachsen) z O. Dezyderiuszem ®Ernstem na czele. Po dwu miesiącach pobytu opuścili Górę św. Anny, uważając, że życie w tym klasztorze nie odpowiada ich regułom ubóstwa. W tym samym czasie bo 21 lutego 1852 r. A. przybyli do Prudnika z franciszkanem O. Lotar. 22 marca 1852 rozpoczęli budowę klasztoru, który w lipcu był już gotowy, a 9 sierpnia biskup Gustaw Hohelohe poświecił klasztor wraz z kaplicą.
Alochton, wg. starszej pisowni allochton, (z greckiego allos inny i chton ziemia) człowiek pochodzący z zewnątrz, przybysz, napływowy. Również ® aborygen. Są nimi przybyli na Śląsk Polacy z Kresów i innych części kraju. Przeciwnym jest ® autochton.
Alois, imię męskie, zdrobnienie od Aloisius. Znany Ślązak o tym imieniu to Ałois ® Alzheimer, który zbadał i ogłosil naukowo chorobę alzheimera.
Altaner Berthold Ignacy, ur. 1908 na Górze św. Anny, ojciec zakonu franciszkanów, w latach 1956-64 był gwardianem ® annogórskiego konwentu, a w latch 1957-1967 prowincjałem. Zachęcał proboszczów okolicznych parafii do pielgrzymowania z wiernymi do św. Anny. Do nowego biskupa F. ® Jop napisał w 1956 r. list z prośbą, „by wznowiła się piękna tradycja” by biskupi używali Górę św. Anny jako ambony. W 1962 r. wydał pierwszą po wojnie Książka kalwaryjska w 20 tys. egz. Zmarł 30 września 1987 r.
Altaner Bertold, ur. 10 września 1885 r na Górze św. Anny, syn kupca Ignacego i Anny z d. Glińska. Studia filozof-teol. na uniwersytecie w Bresla (Wrocławiu). 20 czerwca 1920 r. przyjął z rąk kard. J. Kopp święcenia kapłańskie w kościele Świętego Krzyża we Breslau (Wrocławiu). 10 grudnia 1910 r. zdał rygorozum, a 14 lutego 1911 obronił pracę doktorską . Po wyjeździe z Wrocławia był wikariuszem w Lubaniu, następnie katechetą średnich szkół w Gleiwitz (Gliwice). W !918 został wikariuszem katedralnym we Wrocławiu.
Alt Bischofstal, nazwa miejscowości Alt Ujest zmieniona 3.09.1938 r. Nazwa od 1945 r. Stary Ujazd ( ® zmiana nazw miejscowości)
Alte Försterei, nazwa od 1936 starej nazwy miejscowej ® Ursek w Krępnie.
Alteshajm, śląskie określenie z niemieckiego (das Altesheim) - dom starców. Np " łoni dali matka do alteshajmu".
Altöting, miasto w Bawarii, gdzie corocznie spotykają się w Bazylice św. Anny Ślązacy mieszkający w Niemczech na odpuście ku czci patronki. W wieczór poprzedzający uroczystość odbywa się procesja ze świecami (Lichterprozesion).
Alt Siedel, nazwa miejscowości zmieniona 4.07.1936 z Schedlitz. Nazwa od 1945 r.® Siedlce.( ® zmiana nazw miejscowości)
Alzheimer Alois, ur.14.06.1864, Niemiecki psycholog i neuropatolog . Studiował medycynę w Würzburgu i Tübingen. W 1912 przejął po Karl Bonhoeffen profesurę na Friedrich-Wilchelm Uniwersität w Breslau (Wrocław). Jako pierwszy opisał chorobę alzheimera, którą nazwano jego nazwiskiem. Zmarł 19.12.1915 we Wrocławiu. Odwiedził Górę św. Anny.
Amand Leopold Erdmann Eduard Graf von Gaschin, ur. 17 sierpnia 1815 w Żyrowie pan na zamku Polnisch Krawarn, mieszkający w Kietrzu. Honorowy Rycerz Maltański. Ożenil się w 1837 r. z Hrabiną Fanny Leszczyc-Sumińską z Neu-Grabin z Zach. Prus (ur. w 1818, zm. 16 lipca 1879 w Polnisch Krawarn, (Krowiarki ). Ich córka Wanda Franziska Malwine von Gaschin von und zu Rosenberg (ur. 7 grudnia 1837 w Żyrowie, zm. 30 sierpnia 1908 w Polnisch Krawan, ®Krowiarki, była ostatnią włascicielką Katscher (Kietrza) i Dama Orderu Gwiazdzistego Krzyża, wyszła mając 19 lat za mąż 15 maja 1856 w Polnisch Krawan (Krowiarki) za Hugo II Graf Henckel von Donnersmark Herr von Gefăll und Wiesendorf (aus dem haus Beutchen) auf Bielschowitz und Siemianowitz. Honorowy Rycerz Maltański. Zm. 2 kwietnia 1908 w Brynek-Siemianowitz. Amand zm. 25 marca 1866 r. we Wrocławiu, pochowany jako ostatni z Gaschinów na Górze św. Anny w kościele św. Krzyża. W 1854 r. powstał krzyż przydrożny w Krowiarkach, na którym jest pięć imion tej rodziny: Amand (ojciec), Fanny (matka) Wanda i Pamela (córki) Niclaus (syn)
Ambach, nazwa miejscowości Krempa zmieniona 3.09.1936 r. W tłumaczeniu na j. polski - nad potokiem. Nazwa od 1945r ® Krępna.(® zmiana nazw miejscowości).
Ambacher Forsthaus, nazwa leśniczówki stojącej w krępskim lesie przy przejeździe kolejowym, na drodze z Jasiony do Rozwadzy. Leśniczówka już nie istnieje
Ambacher Wald, niemiecka nazwa ® Krępskiego Lasu
Ambos, śląskie określenie z niemieckiego (der Amboss) - kowadło. Np. "Piznij tym młotem w ambos".
Ambroży Dreimüller, ojciec franciszkanin, w 1863 gwardian na Górze Św. Anny.
Amen, (hebr.) w judaizmie i chrześcijaństwie uroczysta formuła sakralna kończąca i zarazem potwierdzająca duchowną aprobatę głoszonych zasad wiary, modlitwę lub hymn, także w tekstach biblijnych. Słowo "amen" jest także używane jako zwrot w rodzaju "niech tak będzie", "niech się stanie".
Ameryka, nazwa gruntów położonych pomiędzy Żyrową a Górą Św. Anny.Określenie miejscowe, nie znajdujące pokrycia na mapach; najprawdopodobniej pochodzi od tego, że amerykańska hrabina Mary von Francken-Sierstorpff z domu Knowlohn, lubiła tu spacerować.
Amfiteatr na Górze św. Anny, w architekturze starożytnej budowla przeznaczona na widowiska, mająca kształt półkola albo elipsy, wyposażona w kamienne siedzenia. Taki teatr wybudowano w ® Krowioku w latach 1934-38 (uroczyste rozpoczęcie budowy nastąpiło 14 lipca 1934) na około 60.000-100.000 miejsc (różne informacje) na powierzchni 20250 m2, wokół utworzono park liściasto-iglasty na pow. 38 ha, był on częścią pomnika obronców niemieckiego Śląska ® Selbstschutzu, w czasie powstań śląskich. Po 1945 r. częścią ® Pomnika Powstańców Śl, a park rozbudowano do 67,76 ha. Po wojnie odbywały się tu uroczystości państwowe z okazji zakończenia wojny, powstań śląskich i inne, z udziałem najwyższych władz państwowych. Wybudowany na gruntach żyrowskich, które zostały „podarowane" władzy hitlerowskiej przez hrabinę ®Francken-Sierstorpff.(®Thinkstätte)
Amnestyjoł, śląskie określenie - amnestia. Np. "przez ta amnestyjoł wypuścili mi chopa z haresztu"
Amputierować, śląskie określenie od słowa - amputować. Np. "lekarze musieli mojemu chopu amputierować noga".
Amoła, określenie ciamajdy
Ancug, śląskie określenie z niemieckiego (der Anzug) - garnitur. Np. "Ancug skłołdoł się z galołt, szakietu, jakly lub westy (spodnie, marynarka, kamizelka).
Andreashof, nazwa miejscowości zmieniona 19.01.1935 z Xiondslas, oznacza w j. polskim-gospodarstwo Andrzeja. Nazwa od 1945 r. ® Księży Las (® zmiana nazw miejscowości)
Andrzejki, (Andrzeja św.-29 XI) wieczorem lano wosk lub ołów i czytano z figur co daną osobę w przyszłym roku czeka. Dziewczyny ustawiały lewe buty od środka kuchni do drzwi, czyj but jako pierwszy wszedł na próg, ta dziewczyna w tym roku wyjdzie za mąż. Ustawiano także talerze albo spodki z filiżanką odwróconą i kładziono pod nie różaniec, obrączkę i chleb. Chleb oznaczał dostatek, obrączka zamążpójście, różaniec klasztor. Jaka była niemiecka nazwa? Czy była
Angela, imię żeńskie z greckiego - Aniela
Angejber, angejbować, śląskie określenie z niemieckiego (der Angeber, angeben) - udawać, szpanować. Np. "Ale on angejbuje"
Angelus, Anioł, w potocznym znaczeniu modlitwa na ® Anioł Pański
Angelus Domini, rozpoczyna się słowami Angelus Domini nuntiavit Mariae ® Anioł Pański,
Angryf, ślaskie określenie z niemieckiego (der Angriff) - atak.
Anioł Pański, modlitwa odmawiana na głos kościelnego dzwonu rano w południe i wieczorem dla uczczenia wcielenia Syna Bożego i związanego z nim macierzyństwa Maryi oraz dla uproszenia sobie jej wstawiennictwa. Składa się z 3 Zdrowaś Maryjo poprzedzonych wersetami zapowiadającymi 3 główne momenty tajemnicy wcielenia: zwiastowanie anioła, zgodę Maryi, zrealizowania się wcielenia oraz z modlitwy Łaskę twoją o uczestnictwo w chwale zmartwychwstania. Już w I poł. XIII w. franciszkanie propagowali zwyczaj odmawiania Zdrowaś Maryjo na wieczorny głos dzwonu, którym dawano znak gaszenia ogni we wszystkich obejściach. Kończąca modlitwa przeznaczona była duszom w czyściu cierpiącym. Zwyczaj odmawiania A.P. istniał już w połowie XIII wieku a w roku 1262 generał franciszkanów św. Bonawentura nakazał członkom tegoż zakonu praktykę trzech Zdrowaś Maryjo. Odmawianie modlitwy rozpowszechniło się w XVI w. w całym chrześcijaństwie zachodnim. Odmawianie w południe zostało wprowadzone w 1456 r. przez papieża Kaliksta III w celu uproszenia u Maryi ratunku dla oblężonego przez Turków Belgradu, broniącego drogi do serca Europy. Tylko 6 dni po wyborze Wojtyły na papieża, Jan Paweł II podszedł do okna swego gabinetu pracy i modlił się wraz z będącymi na Placu Watykańskim wiernymi. Od tej chwili papież modlił się co niedzielę z wiernymi. Benedykt XVI i Franciszek przejęli ten zwyczaj.
Anka, potok przepływający przez Zdzieszowice, Rozwadzę, wpada do Odry ®Annental
Ankrować, śląskie określenie z niemieckiego (das Ankern) - kotwiczyć. Np. "Ten baje teraz zarołs ankrować".
Anlauf,
„Annaberger Schweiz”, to przedwojenna nazwa restauracji przy drodze z Leśnicy na Górę św. Anny. Została w 1936 r. sprzedana Związkowi Polaków w Niemczech, którzy urządzili tu swoją siedzibę, a nieco później zamieniono ją na Dom Polski.
Annafest
Anna Ludmilla von Gaschin (1642-1700) razem ze swoją niezamężną ciotką Franziska Ursula von Oppersdorf (1629-1688) wstąpiły do klasztoru karmelitanek w Pradze.
Anna św. matka NMP, pochodziła z Betlejem z rodziny kapłanskiej, jej rodzice mieszkali w dzielnicy Bezetha w Jerozolimie. Jest patronką małżeństw, matek, wdów i żeglarzy. Kult ku czci św. Anny znany jest na Wschodzie od 550 r. kiedy to cesarz Justynian Wielki wzniósł w Konstantynopolu kościół pod jej wezwaniem. Na Zachodzie ślady kultu spotyka się od VIII w. W kalendarzu franciszkańskim z 1263 r. po raz pierwszy zamieszczono jej święto -26 lipca.
W Polsce pierwsze ślady kultu znane są z 1381 r. (kościół akademicki w Krakowie). W Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie wisi obraz „Rodzina Maryj Panny" (z początku XVI w.). Na ławie siedzą obok siebie św. Anna, NMP podtrzymumująca nagie Dzieciątko, za nimi stoją św. Józef oraz Joachim, Kleofas i Salomas (trzej mężowie św. Anny) Z czasem przedstawiano rodzinę tylko z Chrystusem i NMP, obrazy te nazywano ® Anna Samotrzeć
Na Śląsku jest około 50 kaplic i kościołów pod wezwaniem św. Anny, między innymi we Wrocławiu, Legnicy, Opolu, Otmuchowie, Oleśnie, Głogowie, Świdnicy, Zieleńcu i na ®Górze św. Anny. Patronka diecezji opolskiej i symbol Śląska Opolskiego
Annaberg, popularna niemiecka, często i teraz używana na Śląsku, nazwa ® Sankt Annaberg (Góra św. Anny). Nazwę Sankt Annaberg zmieniono 9 listopada 1941 na A.
Annaberg bei Haltern, dzielnica Haltern, w odległości 20 km od Münster. Od 1945 r. pielgrzymują tu Ślązacy mieszkający poza Śląskiem na odpust św. Anny. Wzniesienie ma 75 m. Kaplica była poraz pierwszy wzmiankowana w 1378 r. Od 1556 jest miejscem pielgrzymkowym. W 1674 wybudowano dzisiejszą kaplicę/kościół. Jezuici mieszkali na tym małym wzniesieniu do 1788 r. W 1981 r. w pobliżu kaplicy wzniesiono pomnik upamiętniający historię chrześcijaństwa na Śląsku. Do istniejącego kościoła dobudowano sporą kaplicę, w której w czasie uroczystości wystawiona jest kopia św. ® Anny Samotrzeć, odbywa się msza, kazania, śpiewa pieśni z Góry Św. Anny w j. niem. W 1995 mszę celebrował i kazanie wygłosił ks. bp ® Nossol Alfons, w 1999 r. Joachim ® Meisner, arcybiskup z Köln, urodzony we Wrocławiu a w 2002 r. Kard. Leo ® Scheffczyk, później bp. ® Kopiec z Diecezji Opolskiej.
Annaberg koło Burrweiler/Pfalz niedaleko Pirmasens w RFN. Kaplica wzmiankowana była poraz pierwszy w XVI w. (1591) i stoi na wzniesieniu 423 m. Zbudowana jest w stylu neogotycznym.Tu spotykają się Ślązacy z okolicy na corocznym odpuście świętej Anny. Istnieje również St.-Anna-Hütte, w której pątnicy się posilają.
Annaberg Bucholz, miasto powiatowe w Sachsen-Niemcy (Była NRD)., w XV i XVI w. kopalnie srebra, w okolicach złoża uranu. Pierwsza wzmianka w 1397 r. 21 wrzesnia 1496 Georg der Bărtige (Jerzy Brodaty) założył tu miejscowość i wybudował kościół. W XVIII w. OO. Reformaci znaleśli pergamin, z którego wyczytali, że w figurce o wysokości 55 cm, przechowywana jest drobina kości św. Anny. Relikwie według starych zapisów przywiezione zostały z Konstantynopola do klasztoru Villa w okolicach Lyonu (Francja). Książę Georg der Bărtige saksoński ożeniony z Barbarą, córką Kazimierza króla polskiego, wysłał w roku 1504 dwóch panów: Staffingera i Magistra Dittricha Ferbergsteina po te relikwie, gdyż wybudowano miasto i założono wspaniały kłasztor franciszkański i kościół św. Anny. Cesarz Maksymilian nazwał to miasto Annnaberg. Relikwie św. Anny sprowadzono do kościoła wybudowanego w latach 1499-1529. Stąd też relikwie przekazano do kościoła na Górze św.Anny. ®Anny św. Relikwie W 1949 r. miejscowość otrzymała nazwę Annaberg-Buchholz.
Anna Maria Maltitz, jedna z córek Siegismund Maltitz, wyszła za mąż za Mikołaja ®Kochcińskiego, pana na Ujeździe. Była ona posiadaczką ® Anny św. relikwii, którą podarowała klasztorowi na Górze św. Anny.
Annabergschule, niemiecka nazwa szkoły na Górze Św. Anny.
Annafest, z niemieckiego często używane przez Ślązaków określenie - odpust św. Anny (26 lipca).
Annahof
Anna Samotrzeć św.
Anna St. Selbdritt, niemiecka nazwa ® Anna Samotrzeć
Annasza Pałac, jedna z kaplic kalwaryjskich położona pomiędzy ®Wieczernikiem a ® III Stacją Pogrzebową. W kaplicy w półkolistej wnęce obraz z 1843 r. „Chrystus przed Annaszem" pędzla Mayera.
Annatal, nazwa miejscowości Kadłubietz zmieniona 4.07.1936 . W j. polskim oznacza - dolina Anny. Nazwa od 1945 r. ® Kadłubiec (® zmiana nazw miejscowości).
Annengrund, nazwa miejscowości Roswadze zmieniona 3.07.1936 r. W tłumaczeniu na j. polski - miejsce przodków. Nazwa od 1945 r. ®Rozwadza (® zmiana nazw miejscowości).
Annental, potok biorący swój początek w Żyrowskim Lesie przez niektórych nazywany Leśnickim Lasem i płynący w kierunku Rozwadzy, gdzie ma ujście w stawach, które połączone są z Odrą ® Anka.
Annogórski konwent
Annogórskie odpusty mniejszości narodowych, odbywają się corocznie od 1996 r., kiedy to poraz pierwszy spotkali się tu Niemcy, Cyganie (Romowie), Ukraińcy, Czesi, Białorusini i Ślązacy z Ruchu Autonomii Śląskiej.
Annogórskie przedmieście, było jednym z trzech w 1843 r. w Leśnicy, zwano je również ®Padołem.
Annogórski Rodzinny Rajd Rowerowy odbywa się od 1998 r. Trasy wiodą: 26 km - Góra Św. Anny, Wysoka, Ligota Dolna, Jasiona, Oleszka, Żyrowa, Leśnica. 22 km z Leśnicy przez Lichynię, Morycek, rezerwat Boże Oko, Klucz, Wapienniki, Olszowa, Czarnocin, Poręba do Leśnicy. 18 km - ze Zdzieszowic, drogą strzelecką, Porębę i Górę Św. Anny.
Anny św. bazylika ®kościół św. Anny.
Anny św. bractwa, pierwsze powstały w XIV w. we Włoszech a później w Niemczech. W Lübeck (Lubeka) było pięć bractw, w Erfurcie trzy, we Frankfurcie zrzeszonych było kilka tysięcy osób. W Polsce bractwa rozwinęły się szczególnie za panowania Stefana Batorego i Anny Jagiellonki. Bractwo św. Anny w Stoczku Warmińskim fundowało i restaurowało ołtarze i dzwony. Bractwa zawiązano także na Śląsku. W 1500 r. w Löwenberg (Lwówku Śląskim), w 1508 r. w Hirschberg (Jeleniej Górze), w 1511 w Sagan (Żaganiu).
Anny św. kaplica, dobudowana w 1804 r. do północnej ściany ® kościoła św. Anny przez o.Gwardiana Hilaryona ®Tutejskiego. Na środku kaplicy, na wysokości ok. 1.5 m znajduje się figurka św. Anny Samotrzeć i napis "SANCTA ANNA ORA PRO NOBIS", u dołu po lewej i prawej dwa anioły, pomiędzy nimi obraz przybycie franciszkanów wraz z ojcem Rychłowskim na Górę św. Anny.
Anny św. kościół ® kościół św. Anny
Anny św. odpust, odprawiany jest 26 lipca lub w pierwsza niedzielę po tym dniu. Wierni z najbliższych jak i dalszych okolic (do 60 km) przychodzą pieszo z procesjami, ze śpiewem, orkiestrą, sztandarami (pielgrzymki z Raciborza, Tarnowskich Gór, Bytomia, Gliwic) lub przyjeżdżają różnymi środkami lokomocji. W niektórych latach zebrało się około 100.000 wiernych. W latach 60-tych władza PRL nie wydawała zezwoleń niektórym parafiom na udział w odpuście, tzn. pieszego marszu ulicami i drogami.(® pielgrzymki)
Anny św. odpusty (26 VII) odbywają Ślązacy mieszkający na terenie Niemiec w ®Annaberg b.Haltern, ® Altötting (Bayern), ® Königstein/ Taunus, ® Burweiler k. Pirmasens, ®Neviges k. Velbert.
Anny Świętej Order, ustanowiony 1735 przez Herzog Carl Friedrich von Schleswig-Holstein-Gottorf (Karol Fryderyk holsztyński), ku czci żony Anny Piotrowny. Przekazany do Rosji w 1742 przez ich syna, cara Piotra III. Od tego czasu był odznaczeniem Cesarstwa Rosyjskiego. Odznaczeni zostali m. in. Generał Władysław Anders, książę Adam Kazimierz Czartoryski, pszczelarz Johann Dzierzon, pilot WP Franciszek Żwirko, Friedrich III Hohenzollern, Friedrich VII Karl Christian król Danii, Wilhelm II Hohenzollern.
Anny św. rekilkwie, zostały przywiezione z Konstantynopola do klasztoru Villa w okolicach Lyonu (Francja), skąd odebrali je specjalnie tam wysłani zaufani księcia Georg der Bärtige (Jerzy Brodaty) dla kościoła św. Anny w ® Annaberg w Sachsen (Sachsonia). W marcu 1504 r. książę podarował część sprowadzonych relikwii swemu dworskiemu urzędnikowi Sigismond de Maltitz, który w r. 1574 kupił miejscowość Hoyerswerda, a w 1583 zamienił ją na posiadłość na Śląsku. Jedna z córek, ®Anna Maria Maltitz, w swoim testamencie przekazuje cząstkę kości św. Anny świątyni na ®Georgenberg. W uroczystej procesji małżonek, Baron Mikołaj ®Kochcicki, dostarczył relikwie do kościółka na górze.
W 1799 r. rełlikwie zostały z kościoła skradzione, ale franciszkanie mieli już sprowadzone z Rzymu w 1775 r. inne relikwie św. Anny, które złożylłi w miejsce skradzionych.
Anonsa, śląkie określenie z niemieckiego (die Annonce) - ogłoszenie, Np. "wczora ejch dala w gazecie anonsa".
Anprobe, określenie z niemieckiego (die Anprobe) - przymiarka. Np. "idam do anproby mantla".
Ansichskarta, śląskie określenie z niemieckiego (die Ansichtskarte) - widokówka. Np "do kogo piszesz ta ansichskarta?".
Ansztalt, z niemieckiego (die Anstalt) - zakład dla niesprawnych lub umysłowo chorych. Np. "W Leśnicy jest taki ansztalt".
Ansztryngować, z niemieckiego (sich anstrengen) - wytężyć. Np. "Ty się musisz ansztryngować aby ta książka spokopić".
Antek i Francek, dwie popularne na Śląsku postacie, które istnieją w żartach i przedstawiają swoim zachowaniem mentalność i krytykę Ślązaków. Np. Antek z Franckiem podali się za masołrzów. Chodzili po wsi i zabijali świnie. A Antek świdrzył na jedno oko. Powiesili wieprzka na krampulcu i Antek mioł zabijać. Już go mioł piznąć, kiej Francek wrzasnął:- Antek, jak bijesz tam kaj sie dziwołsz, to se som tego wieprzka trzymej.
Antoni von Gaschin ® Gaschin Antoni von.
Antrag, śląskie określenie z niemieckiego (der Antrag) - wniosek. Np " dej mi ten antrag na pas".
Antrej, śląskie określenie z francuskiego - przedpokój. Np "w antreju wisi mój mantel"
Antyfona, (gr. Antiphones, odpowiadający) rodzaj tekstu liturgicznego w śpiewie chorałowym przez 2 grupy głosowe na przemian, lub tekst powtarzany na końcu modlitwy, zwłaszcza psalmu.
Apelacijoł, określa - apelacja. Np. "ty musisz założyć apelacijoł".
Apelować, określa - odwołać się. Np " jak przegrołsz proceses to musisz apelować dalej".